De winterzonnewende markeert een dramatische natuurlijke verandering op aarde – de tijd van de langste nacht en de kortste dag. Het is tegelijkertijd een tijd van evenwicht en verandering. Het duister triomfeert, maar slechts heel kort. Want de zonnewende is ook een keerpunt. Vanaf nu tot de Zomerzonnewende worden de dagen langer naarmate de duisternis afneemt en de zon aan kracht toeneemt. Uit de donkere baarmoeder van de nacht wordt het licht geboren.
et woord “Yule” ( of Nederlands Joel) betekent wiel en verwijst zowel naar het Wiel van het Jaar als naar het wiel van de Zon. Het is de Winter- zonnewende. Het Latijnse woord voor zonnewende is solstitium oftewel zonnestilstand. Sinds Litha –Midzomer- komt de zon op en gaat steeds verder naar het zuiden en blijft elke dag korter aan de hemel staan. Onze voorouders zouden zich afvragen: “Gaat dit zo door? Zal de aarde steeds donkerder en kouder worden en zal de zon uiteindelijk verdwijnen en blijft alleen duisternis over? “
Maar op Yule gebeurt er iets geweldigs, iets magisch!
De Zon, op zijn meest zuidoostelijke punt boven de Steenbokskeerkring, stopt zijn “daling” . De dagen worden niet meer korter en de nachten niet meer langer. Het blijft gelijk. De neergang is gestopt! Dat duurt een dag of drie. Dus grofweg van 21 december tot 24 december.
De zon staat stil en iedereen wacht op de ommekeer. Dan begint de zon weer naar het noorden te klimmen, komt elke dag vroeger op en voegt een beetje meer van zijn licht en warmte toe aan de koude en stille dagen van de winter. Het licht is teruggekeerd! Dit is iets dat de moeite waard is om gevierd te worden en het wordt dan ook al duizenden jaren gevierd (sommige antropologen geloven wel 12.000 jaar) lang voor de geboorte van Jezus.
Belangrijke thema’s bij het vieren van Yule zijn:
- de terugkeer van het licht
- divinatie
- verering van de Godin, in haar aspect van de Moeder en van de God als de wedergboren Zon, het Lichtkind.
- Met Yule besteed je vooral aandacht aan zaken die al een tijdje “vast zitten”. Deze kun je opnieuw in beweging zetten, net zoals de zon opnieuw in beweging komt! De afgelopen periode hebben we ons steeds dieper in onszelf teruggetrokken, het duister in onszelf ontdekt. Nu is het tijd voor een nieuwe begin!
De terugkeer van het licht
Het belangrijkste onderdeel van de viering is natuurlijk licht. De betekenis van het licht varieert van cultuur tot cultuur, maar wat voor de meeste heidenen belangrijk is, is het licht in onze huizen te brengen, wetende dat het ook weer in de wereld terugkomt.
Wanneer het Wiel van het Jaar ons naar Yule brengt, wordt de God, die sterft met Samhain, herboren uit de Maagdelijke Godin.
Wanneer het Wiel van het Jaar ons naar Yule brengt, wordt de God, die sterft met Samhain, herboren uit de Maagdelijke Godin. De God wordt vertegenwoordigd door de zon, die na deze donkerste nacht van het jaar terugkeert om weer warmte en vruchtbaarheid in het land te brengen.
Yule was een sabbat van primair belang in de Noorse en Romeinse tradities, en het is uit deze culturen dat veel van onze eigen Yule-gebruiken hun oorsprong vinden. Voor beide beschavingen was dit de tijd van het nieuwe jaar, toen de Godin het Wiel van het Jaar opnieuw naar het beginpunt draaide.
Yule is de meest gevierde van alle jaarfeesten, omdat de gewoonten en overleveringen met betrekking tot dit feest, de populaire cultuur en reguliere religies zo diep is binnengedrongen dat vrijwel elke cultuur op het noordelijk halfrond de terugkeer van de zon op zijn zwakste punt viert.
Het was in feite een hele periode van bijzondere dagen die al lang voor 21 december begon. Deze periode begon rond Sint Maarten en eindigt rond 6 januari- Drie Koningen. En geheel die reeks van feestdagen, die in vroegere eeuwen gevierd werden, heeft zich gegroepeerd rondom ons huidige kerstfeest. Veel van de feesten in vroeger tijden werden gekenmerkt door het aansteken van grote vuren, maar ook het maken van lawaai, zoals bv het blazen op de midwinterhoorns. Het lawaai is bedoeld om de slechte geesten, die ook in deze periode rondwaren, te verjagen!
Het lawaai is bedoeld om de slechte geesten, die ook in deze periode rondwaren, te verjagen!
Vroeger werd op Silvesteravond (31december) en nieuwjaarsdag nog op veel plaatsen “nieuwjaar” geschoten, wat mettertijd werd verboden in verband met “ rustverstorend en roekeloos omgaan met schietgeweer, zeer vaan in onbedreven handen”.
Uiteraard herinnert ons huidige gebruik om vuurwerk af te steken op deze dagen nog aan deze oude gebruiken, net zoals de kerstboomverbrandingen met oudjaar herinneren dan de Midwintervuren van vroeger.
De “Rauhnächte”
Er is geen goede Nederlandse vertaling van het Duitse begrip “rauhnáchte”. Het wordt wel eens vrij vertaald als “rooknachten”of Ruwe nachten”
De Rauhnächte zijn de dagen rondom de jaarwisseling. De nachten einden op 6 januari. Het begin wisselt een beetje per regio, maar over het algemeen start de periode op 24 december.
de periode tussen 24 december en 6 januari, zijn in feite “dagen tussen de jaren” of “nachten buiten de tijd”. In deze periode gelden de normale wetmatigheden niet
Deze periode, de periode tussen 24 december en 6 januari, zijn in feite “dagen tussen de jaren” of “nachten buiten de tijd”. In deze periode gelden de normale wetmatigheden niet, net als bij Samhain is de sluier tussen de Werelden dun, geesten waren rond, heksen en demonen hadden vrij spel en de Wilde Jacht raasde over het land. In deze periode kon je beter de veiligheid van huis en hof niet verlaten. Het was ook een goede tijd om meer te weten te komen over de toekomst.
In deze periode was het in vroeger tijden gebruikelijk om de huizen, boerderijen en stallen te “roken”. Er werden kruiden gebrand en met de rook werden de boze geesten verjaagd.
De 12 nachten zijn magische nachten, heilige nachten. Iedere Raunacht staat voor een maand van het komende jaar. Iedere nacht werd georakeld om iets over de toekomst van het komende jaar te weten te komen, waarbij de 1e nacht dan iets zegt over januari de 2e nacht iets over februari etc.
Ook aan hetgeen je droomt tijdens deze nachten wordt een bijzondere betekenis toegekend.
Moedernacht
Modraniht oftewel Moedernacht was een feest dat door de oude Angelsaksen (Germaanse stammen) werd gevierd in de nacht van 24 op 25 december. Er waren heel veel Germaanse stammen en zij waren over heel Europa verspreid, waar zij zich vermengden met de oorspronkelijke bevolking. Modraniht wordt dan ook in verband gebracht met voorouderverering, verering van de “disir” de vrouwelijke voorouderlijke geesten en daarmee ook met de verering van de Matronen. De Matronen zijn de Clanmoeders, de “founding mothers” van een stam die een goddelijke status hebben gekregen. De verering van de Matronen lijkt zich in het Rijngebied te hebben geconcentreerd, maar kwam door heel Europa voor.
Maretak
Kussen onder de maretak is een traditie die tot ons is gekomen van de druïden, hoewel enigszins veranderd tijdens de christelijke jaartelling. Oorspronkelijk was het een belangrijk onderdeel van handfasting. Vanwege zijn betekenis waren alle juridische zaken verzegeld onder de takken. Daarom kondigde een echtpaar dat eronder kuste, hun intentie aan om te trouwen.
Maretak was heilig voor de oude druïden, die het verzamelden van hoge takken van de heilige eiken met gouden sikkels. Er werden witte doeken onder uitgespreid, zodat geen enkele maretak de aarde zou raken. Maretak werd ook verzameld tijdens de midzomer, hoewel het in die tijd geen bessen heeft en waarschijnlijk werd gebruikt als amulet ter bescherming, terwijl maretak verzameld op Yule witte bessen draagt die het tot een vruchtbaarheidsamulet maken. Maretak is groenblijvend en zijn worteltjes zijn goudkleurig, wat de zon symboliseert, en geeft het de titel “de gouden tak”. Men denkt dat de witte, doorschijnende bessen het sperma van de Heer van het Woud vertegenwoordigen.
Kransen
Het wiel van het jaar wordt vaak gesymboliseerd als een krans. Kransen worden al meer dan 4000 jaar op deze manier gebruikt. De krans heeft net als de cirkel geen begin en geen einde. Alles keert terug naar zijn punt van oorsprong en alles reist steeds weer verder.
In Duitsland geloofde men dat de godin die was gedegradeerd tot heks, Vrouw Holle, met Midwinter door de lucht op een wagen reed en geschenken van goud gaf aan haar trouwe volgelingen.
Omdat de symboliek van het wiel zo belangrijk is voor dit jaarfeest, werd het een heilige dag voor de godinnen die met het spinnewiel in verband worden gebracht. In Duitsland geloofde men dat de godin die was gedegradeerd tot heks, Vrouw Holle, met Midwinter door de lucht op een wagen reed en geschenken van goud gaf aan haar trouwe volgelingen. Ze bedacht vooral spinners van fijne stof. Op deze avond was geen enkele vorm van draaien toegestaan. Mensen moesten konden hun wagens niet gebruiken, de wielen moesten stilstaan. Het spinnewiel werd niet gebruikt, molens moesten stilstaan, etc.
Ook vandaag de dag maken we nog graag kransen in deze periode, vaak versierd met 4 kaarsen. De vier kaarsen staan voor de 4 belangrijke punten op het Zonnewiel; de lente- en herfstevening, waarop dag en nacht even lang zijn en de Zomer- en Winterzonnewende. Traditioneel worden de kransen gemaakt van hulst en klimop,. Aan zowel hulst als klimop worden magische eigenschappen toegedicht. Beiden worden gebruikt als bescherming tegen negatieve krachten.
Joelboom of kerstboom
Met Yule zet bijna iedere heks een “kerstboom” op. Er is geen geschreven verslag van de eerste kerstboom, maar het begin ervan gaat terug tot voorchristelijke tijden. Boomverering was algemeen verspreid door heel Europa, van het noorden tot het zuiden.
Ook wordt wel gedacht dat de Yule-boom oorspronkelijk een eik was, die in brand werd gestoken als offer aan de Lichtgod.
In het oude Griekenland was de spar heilig voor Artemis, de godin die werd aangeroepen voor een voorspoedige bevalling. Voor de oude Kelten werden bepaalde heilige bomen “Bele-bomen” of “Billy-Glas” genoemd, wat groenblijvende of onsterfelijke bomen betekent. Men denkt dat ze in verband zijn gebracht met Bel, de zonnegod die tijdens de winterzonnewende werd herboren. Ook wordt wel gedacht dat de Yule-boom oorspronkelijk een eik was, die in brand werd gestoken als offer aan de Lichtgod. Langzamerhand werden de vuuroffers vervangen in bomen waarin kaarsjes/lichtjes werden gehangen.
Voor de Vikingen waren altijd-groene bomen gewijd aan Balder, de god van licht en vrede.
De oorsprong van de kerstboom wordt over het algemeen toegeschreven aan Duitsland, maar ook van de Romeinen is bekend dat zij hun huis versierden met groene takken en verlichting. Zelfs van de Egyptenaren wordt dit al gezegd.
De altijd groene boom werd in verband gebracht met vruchtbaarheid en goddelijkheid .
Joelblok
Het Joelblok, een ander oud symbool met betrekking tot dit jaarfeest, heeft een keltische oorsprong. Het blok wordt meestal gesneden uit de aan God gerelateerde eik, maar soms ook uit een es. Oorspronkelijk werden deze houtblokken met veel dans en ceremonie de huizen binnengebracht voordat ze in open haarden werden aangestoken. Het branden ervan symboliseerde het flakkeren van de pasgeboren zon. Het Joelblok wordt traditioneel aangestoken met een onverbrand deel van het Joelblok van het voorgaande jaar. De as van het Joelblok wordt ook als bijzonder beschouwd en gebruikt binnen de magie.
Het Joelblok wordt traditioneel aangestoken met een onverbrand deel van het Joelblok van het voorgaande jaar.
Er wordt wel gezegd dat de midwintervuren gedeeltelijk werden vervangen door dit joelblok. In oude stukken vindt men nog terug dat alle ingezetenen an een dorp een dode boom uit het bos mochten halen om tegen kerstmis in huis te verbranden.
Veel later werden Joelblokjes kleinere altaarstukken met drie gaten erin die de drievoudige godin vertegenwoordigden. Het hele blok was versierd met hulst, maretak, klimop en groenblijvende planten om de verstrengeling van de God en de godin te vertegenwoordigen die op dit jaarfeest herenigd zijn. De groene takken vertegenwoordigen de nooit eindigende cyclus van geboorte, dood en wedergeboorte. De klimop staat voor de godin, de maretak is een symbool van vruchtbaarheid, de hulst staat voor de hulstkoning en het eikenhouten blok zelf stelt de eikenkoning voor die nu regeert.
Joelkoeken
Onze heidense voorouders bakten tijdens hun Joelfeest, grote koeken, Joelkoeken of deuvekaters genoemd, ter ere van hun Zonnegod.
H. Welters
Er zijn diverse dorpen en steden in Limburg waarvan bekend is dat met Kerstmis –met verschillende gebruiken omgeven- broodjes werden uitgeworpen. Op andere plekken werd bijvoorbeeld met appelen en noten gestrooid. Ook deze gebruiken hebben hun oorsprong in deze oude voor-christelijke gebruiken.
Wenstak
Een ander oud gebruik is de wenstak . De tak wordt in een bak met zand of aarde gezet. Iedereen die wil kan 3 wensen op briefjes schrijven, die in de tak worden geknoopt met rode linten. Eén wens is voor jezelf, één wens is voor iemand die je dierbaar is, en één wens is voor de wereld. Op de Yule-nacht wordt de tak buiten verbrandt, de rook neemt dan de wensen mee naar de Godin en de God.
Yule Correspondenties
| Namen | Yule, Joel, Kertmis, Winterzonnewende, Alban Arthan |
| Godinnen en Goden | alle wevende godinnen, Wodan, Vrouw Holle, Belenos (alle zonnegoden) |
| Kleuren | rood, groen, wit, goud en zilver |
| Planten | jenerverbes, maretak, kaneel, laurier |
| Bomen | altijd groene bomen zoals dennen en sparren, taxus, eik |
| Voedsel | eierpunch, gemberkoekjes, sinasapples, appels, kalkoen, varkensvlees, noten, wintergroenten, gedroogde vruchten, bisschopswijn, kaneetthee, kruidenbier |
| Symbolen/ decoratie | yuleblok, kaarsen en lampjes, hulst, maretak, yulekransen, vuur, spinnewiel |
Bronnen
- De acht jaarfeesten – oke en Ko Lankester
- Feesten, zeden, gebruiken en spreekwoorden in Limburg – H. Welters
- Wild Geraas – Arnold-Jan Scheer
- Rauhnächte – Gerhard Merz
- Zeitgeist: The Movie – Peter Joseph
- Korte geschiedenis en oorsprong van de kerstboom – Enno koops
 Joke en Ko Lankester |  H. Welters |  Arnold-Jan Schreer |  Gerhard Merz |
